Eintjeszand - 't Zelve Anders

 Wie wil zien hoe het er vroeger uitgezien moet hebben zal op zoek moeten naar oude, vaak vergeelde zwart-wit foto's van zijn dorp of stad. Er zijn tientallen boekjes verschenen met verzamelingen. De regionale krant, de Provinciale Zeeuwse Courant, de PZC,  heeft zelfs een populaire wekelijkse rubriek, de Raadplaat, waar lezers moeten raden waar de foto gemaakt is en die informatie mogen aanvullen met wetenswaardigheden ..........

 Wie echter van voor 1900 beelden wil bekijken zal zich moeten wenden tot prenten en tekeningen, die in vroeger eeuwen gemaakt zijn. Als je in een grote stad woont, zoals Antwerpen, Gent of Middelburg, dan zijn er, relatief gezien, best wel veel plattegronden en tekeningen uit je leefomgeving te vinden - maar hoe anders wordt het als je op een dorp woont, ergens in Zeeuws-Vlaanderen, op Tholen of in de Zak ....?

 Ik herinner me dat ik als tiener, die belangstelling kreeg voor de plaatselijke geschiedenis, dolgelukkig was met een serie prenten van het dorp Hoedkenskerke, met de veelzeggende titel: 't Zelve Anders .......   Het waren fijn getekende prentjes, twee boven elkaar, waar het dorp op was afgebeeld vanuit twee verschillende, haaks op elkaar staande gezichtspunten.

 Er bestaan ook twee van die tekeningen, prenten, kopergravures, om precies te zijn, van het dorp Heinkenszand. Je ziet er een gemoedelijke Dorpsstraat, belegd met kinderkopjes met lage huisjes en uiteraard zonder auto's, lantaarnpalen, vuilnisbakken en ander soort straatmeubilair van tegenwoordig.  Wel mensen, die, net als op de eerste dorpsansichtkaarten, daar neergezet waren als voorgrondvulling ........ Die zijn, door oudere mensen, soms nog te benoemen; hoe anders is dat met de gravures, die rond 1800 gemaakt zijn.  Die mensen zijn clichés - figuranten, ontsproten aan het brein van de tekenaar.

 De tekeningen 't Zelve Anders komen uit een boek, getiteld Vaderlandsche gezichten of afbeeldingen, behoorende tot den Tegenwoordigen staat der Vereenigde Nederlanden, waarbij de tekeningen gegraveerd waren door C. F. Bendorp rond 1800. De tekeningen zijn gemaakt door Jan Bulthuis, die tussen 1750 en 1801 leefde.  Die prenten zijn nu meestal losgehaald uit het boek en worden tegen hoge prijzen los aangeboden.

 Jan Bulthuis was een Groninger, die tekeningen maakte en leefde o.a. van het beschilderen van behang, iets waarmee ik me ook al jong bezighield bij gebrek aan tekenpapier ........ Ik realiseer me nu,  dat hij de voorkant en ik de achterkant gebruikte, maar goed ....... - we waren in feite collega's. Hij verhuisde en werkte later vanuit Amsterdam, maar moet, tijdens de zomermaanden, stad en land zijn rondgetrokken om overal zijn schetsjes te maken, niet alleen Heinkenszand, maar in (bijna) alle Zeeuwse dorpen die er toe deden. Ongetwijfeld zal hij ter plekke wel eens een tekeningetje voor iemand onderhandsgemaakt hebben ........

 Wat een klus moet dat geweest zijn. De uit Sas van Gent afkomstige C.F. Bendorp, woonde lange tijd in Dordrecht, waar hij glasblazer werd en etser werd;  hij zette de tekeningen van Jan Bulthuis als etser over op gravures.

Omdat het zonde zou zijn, dat onze verre nazaten in ons digitale tijdperk, nu er immers minder foto's in fotoalbums belanden, niet meer weten hoe Heinkenszand er rond 2012 uit zag heb ik op voorhand enkele gravures, eigenlijk bewerkte foto's, gepubliceerd, gemaakt vanaf het kruispunt Julianastraat – Clara's pad, Dorpsstraat en Stationsstraat ......... voor ons nageslacht ....... al was het als kleurplaat voor de allerkleinsten!  't Zelve (weer eens) anders.
Hans Koert
slikopdeweg@live.nl
Twitter: #slikopdeweg

Bepaal welke onderwerpen op de immateriële Zeeuwse erfgoedlijst thuis horen - Bepaal je keus deze maand.

SlikopdeWeg: De dagelijkse Zeeuwse column over de Schelderegio.